តើនរណាខ្លះមានជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍រវ៉ាន់ដា ?
ចុះផ្សាយនៅថ្ងៃ៖
ស្តាប់ - ០៦:៣៧
៧មេសា ១៩៩៤-៧មេសា ២០១៤ ថ្ងៃនេះជាខួប២០ឆ្នាំគត់ ដែលមានផ្ទុះអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅរវ៉ាន់ដា។ ពិធីរំលឹកខួប ឧទ្ទិសដល់វិញ្ញាណក្ខន្ធបណ្តាជនរវ៉ាន់ដា បាត់បង់ជីវិតក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ប្រមាណ៨០០០០០នាក់ ដែលភាគច្រើនជាជនជាតិទូស៊ីបានចាប់ផ្តើម ដោយមានលោកប្រធានាធិបតី ប៉ូល កាហ្គាមេ ជាអ្នកអុជភ្លើងទៀននៅស្តូបវិញ្ញាណក្ខន្ធGisozi។ ភ្លើងទៀនដែលនឹងត្រូវរក្សាទុកឱ្យឆេះ ១០០ថ្ងៃ ពោលគឺស្មើនឹងរយៈពេលនៃសង្គ្រាមប្រល័យពូជសាសន៍។ អ្វីជាកត់សម្គាល់ខ្លាំងក្នុងពិធីប្រារព្ធខួប២០ឆ្នាំនេះ គឺវិបត្តិការទូតការទូតដ៏ធ្ងន់ធ្ងរជាមួយបារាំង។ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតបារាំងប្រចាំនៅរវ៉ាន់ដា មិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលរួមឡើយ។
ចំណុចដើមនៃការផ្ទុះអំពើប្រល័យពូជសាសន៍រវ៉ាន់ដា
នៅថ្ងៃទី ៦ មេសា ១៩៩៤ យន្តហោះប្រធានាធិបតីរវ៉ាន់ដា ជាជាតិពិន្ធុ ហ៊ូទូ ត្រូវបានមីស៊ីលបាញ់ទម្លាក់។ ក្រុមអ្នកជ្រុលនិយមហ៊ូទូ ជាអ្នកកាន់អំណាច បានចោទថាជាស្នាដៃរបស់ពួកឧទ្ទាមទុតស៊ី។ ការប្រកូកប្រកាស និងញុះញង់ឱ្យស្អប់ខ្ពើមជាតិសាសន៍ក៏បានកើតឡើង នៅក្នុងវិទ្យុគេឮតែការអំពាវនាវឱ្យកម្ចាត់សត្វចង្រៃទុតស៊ី។ ក្នុងរយៈពេលមិនដល់២៤ម៉ោងផង ការកាប់សម្លាប់គ្នាក៏បានកើតឡើង ដោយប្រើកាំបិតពូថៅ ឬដុតសម្លាប់គ្នាស្រស់ៗតែម្តង ក្រោមក្រសែភ្នែកអសមត្ថភាពរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិ បូកទាំងទាហានបារាំង និងទាហានមួកខៀវ ដែលមាន វត្តមានស្រាប់ក្នុងប្រទេសនេះផង។
ថ្ងៃទី ៤កក្កដា១៩៩៤ ក្រុមទុតស៊ី នៃចលនារណសិរ្សជាតិរវ៉ាន់ដា ដឹកនាំ ដោយលោក ប៉ូល កាហ្កាមេ ប្រយុទ្ធដណ្តើមគ្រប់គ្រង រដ្ឋធានី បាន ហើយប្រកាសបញ្ចប់សង្គ្រាមប្រល័យពូជសាសន៍នៅថ្ងៃទី ១៧ កក្កដា ឆ្នាំ១៩៩៤ដដែល។ ក្នុងរយៈពេលតែ១០០ថ្ងៃនេះ អង្គការសហប្រជាជាតិប៉ាន់ប្រមាណថាមានបណ្តាជនរវ៉ាន់ដា ប្រមាណពី៨សែន ទៅ មួយលាននាក់បានបាត់បង់ជីវិត។
វិបត្តិការទូតរវ៉ាន់ដា-បារាំង ៖ ឯកអគ្គរដ្ឋទូតបារាំងប្រចាំរវ៉ាន់ដា មិនត្រូវបានអនុញ្ញាតឱ្យចូលរួមទេ !
សង្រ្គាមពាក្យសម្តីរវាងប្រទេសបារំាង និងប្រទេសរវ៉ាន់ដា បានផ្ទុះឡើងខ្លាំង បន្ទាប់ពីប្រធានាធិបតីរវ៉ាន់ដា លោក ប៉ូល កាហ្គាមេ បានប្រកាសផ្សព្វផ្សាយក្នុងសារព័ត៌មាន ចេញផ្សាយសម្រាប់ថ្ងៃអាទិត្យតែធ្លាយដំណឹងតាំងពីថ្ងៃសៅរ៍ទី ៥មេសា ចោទប្រកាន់បារាំងដោយត្រង់ៗ បានបង្កបង្កើត និងបំពាក់អាវុធដល់ក្រុមប្រល័យពូជសាសន៍ និងមិនតែប៉ុណ្ណោះបានចូលរួមធ្វើចំណែកកាប់សម្លាប់បណ្តាជន ជាតិភាគតិច ទុតស៊ី នៅរវ៉ាន់ដា ជិត ៨សែន។
ទាហានបារាំង នៅខែមិថុនាឆ្នំា ១៩៩៤ បានចេញធ្វើប្រតិបត្តិការ “មនុស្សធម៌-យោធា” ដែលមានឈ្មោះថាអន្តរាគមន៍ Turquoise ក្នុងក្របខ័ណ្ឌអង្គការសហប្រជាជាតិ ស្របតាមសេចក្តីសម្រេចចិត្តរបស់ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខអង្គការសហប្រជាជាតិ។ ក្នុងសេចក្តីសម្រេចចិត្តលេខ ៩២៩ ក្រុមប្រឹក្សាសន្តិសុខ បានកំណត់កម្មវត្ថុនៃបេសកកម្មនេះ គឺធ្វើយ៉ាងណាបញ្ឈប់ការកាប់សម្លាប់ជាតិពិន្ធុ ទុតស៊ី និងបានព្រមព្រៀងអនុញ្ញាតឱ្យប្រើកម្លាំងយោធាផង ប្រសិនបើចាំបាច់។
សមាសភាពនៃកងកម្លាំងយោធាក្នុងប្រតិបត្តិការនេះ ភាគច្រើនជាទាហានបារាំង ២៥៥០នាក់ និងជាង៥០០នាក់ជាទាហានអាហ្វ្រិកមកពី៧ប្រទេស (សេណេហ្កាល់ ហ្គីណេ ឆាដ ម៉ូរីតានី អេហ្ស៊ីប នីហ្សេ និងកុងហ្គោ)។ ហើយគឺនាឱកាសនោះហើយ ដែលបារាំង បានឆ្លៀតប្រើ ក្រុមរត់ពន្ធអាវុធ មានជាអាទិ៍ វិចទ័រ ប៊ូ ឈ្មួញមរណៈ ចាប់ខ្លួននិងកាត់ទោសនៅប្រទេសថៃកាលពីប៉ុន្មានឆ្នាំ សម្រាប់ផ្ទេរនិងបញ្ជូនអាវុធ។ បារាំង ក្រោមអាណត្តិរបស់លោកនីកូឡាសាកូហ្ស៊ី ធ្លាប់បានទទួលស្គាល់ថាមាន ការខុសឆ្គងនយោបាយ ប៉ុន្តែគ្មានគណៈកម្មការស៊ើបអង្កេតរឿងនេះ បារាំងបានត្រឹមបដិសេធជានិច្ចថាមិនបានចូលរួមដោយផ្ទាល់ក្នុងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍រវ៉ាន់ដាឡើយ។
តួនាទីរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិ
សម្រាប់រវ៉ាន់ដា នៅមាន ភាគីពីរទៀត គឺសអង្គការសហប្រជាជាតិ និងបែលហ្សិក ដែលអាចមានប្រលាក់ប្រលូសនឹងអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ឆ្នាំ១៩៩៤។
ក្រោយការបញ្ចប់ប្រល័យពូជសាសន៍ ជាផ្លូវការនៅខែកក្កដា ១៩៩៤ សហគមន៍អន្តរជាតិពេលនោះបានរស់រាន់ ជួយស្រោចស្រង់ប្រទេសនេះ។ អង្គការសហប្រជាជាតិ បានបង្កើតតុលាការព្រហ្មទណ្ឌពិសេសសម្រាប់ រវ៉ាន់ដា។ ចៅក្រមរបស់តុលាការនេះ បានចាត់ទុកភ្លាម ការសម្លាប់រង្គាលនៅរវ៉ាន់ដាថាជាអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ដូចអំពើប្រល័យពូជសាសន៍នៅអាមេនី ឬលើពួកជីហ្វពីសំណាក់ពួកណាហ្ស៊ី ក្នុងអំឡុងពេលសង្គ្រាមលោកលើកទីពីរនៅឆ្នាំ១៩៩៨។
ការទទួលស្គាល់អំពើប្រល័យពូជសាសន៍ និងទុក្ខវេទនា នៅរវ៉ាន់ដា តាមផ្លូវច្បាប់មានអត្ថន័យសំខាន់ណាស់។ ប៉ុន្តែអ្នករួចពីស្លាប់ ជាច្រើននៅតែមានចម្ងល់យ៉ាងខ្លាំង ចំពោះអសមត្ថភាពរបស់សហគមន៍អន្តរជាតិ ដែលឈរមើលជាតិពិន្ធុពីរកាប់សម្លាប់គ្នាបង្ហូរឈាម។
សង្គ្រាមស៊ីវិលនៅរវ៉ាន់ដា បានចាប់ផ្តើមតាំងពីឆ្នាំ១៩៩០ ហើយអង្គការសហប្រជាជាតិបានបញ្ជូនទ័ពមួកខៀវទៅកាន់ប្រទេសនោះតាំងពីខែតុលាឆ្នាំ១៩៩៣ ក្នុងក្របខ័ណ្ឌអង្គការប្រជាជាតិជួយបក្សហ៊ូទូ និងទុតស៊ីស្វែងរកកិច្ចព្រមព្រៀងសន្តិភាព។ ហើយគ្រាន់តែអំពើកាប់សម្លាប់គ្នាបានផ្ទុះឡើងភ្លាម (ទាហានមួកខៀវសញ្ជាតិបែលហ្សិក១០នាក់បានស្លាប់ នៅថ្ងៃទី ២១ មេសាភ្លាម) អង្គការសហប្រជាជាតិបានដកទ័ពអន្តរជាតិចេញស្ទើរតែអស់ ពី២៥០០នាក់ មកត្រឹម៥០០នាក់។ នេះហើយជាអ្វីដែលរវ៉ានដាបានការពន្យល់បំភ្លឺ។
ចំណែកបែលហ្សិកវិញ ក៏បានបង្កើតគណៈកម្មការស៊ើបអង្កេតព្រឹទ្ធសភាមួយនៅឆ្នាំ ១៩៩៧ លើប្រធានបទនេះ ! គឺពិតជាមហាស្មុគស្មាញ។ ដូច្នេះការចោទប្រកាន់ដោយត្រង់របស់ប្រធានាធិបតីរវ៉ាន់ដាលើទំនួលខុសបារាំង ក្នុងឱកាសខួប២០ឆ្នាំនេះ ពិតជាបញ្ជាក់បានថាក្រោយអំពើប្រល័យពូជសាសន៍ ស្នាមរបួសមិនងាយនឹងជាសះបានឡើយ៕
ព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានព្រឹត្តិបត្រព័ត៌មានប្រចាំថ្ងៃនឹងអាចឲ្យលោកអ្នកទទួលបាននូវព័ត៌មានសំខាន់ៗប្រចាំថ្ងៃក្នុងអ៊ីមែលរបស់លោកអ្នកផ្ទាល់៖
ចុះឈ្មោះ